بررسی پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ‌های امیدبخش برنج (Oryza sativa L.)

به منظور تعیین پایداری عملکرد دانه و صفات کمی و کیفی هشت لاین امیدبخش برنج به همراه ارقام خزر و نعمت به عنوان شاهد، آزمایشی در سه منطقه گیلان در سال‌های 1376 و 1377 اجرا شد. نوع طرح آزمایشی بلوک‌های کامل تصادفی با چهار تکرار و فاصله بوته 25×25 سانتیمتر بود. نتایج تجزیه واریانس ساده نشان داد که بین ژنوتیپ‌های مختلف از نظر عملکرد دانه اختلاف معنی‌دار وجود داشت. آزمون بارتلت، یکنواختی اشتباهات آزمایشی را تأئید کرد و سپس تجزیه واریانس مرکب با فرض تصادفی بودن سال‌ها و مکان‌ها و ثابت بودن ژنوتیپ‌ها و هم‌چنین آزمون F براساس امیدریاضی میانگین مربعات انجام شد. معنی‌دار شدن نتایج نشان داد که اثر ساده ژنوتیپ که بیانگر وجود تفاوت در بین ژنوتیپ‌های مختلف بود. اثر ساده مکان و سال و اثر متقابل مکان× ژنوتیپ و سال× ژنوتیپ معنی‌دار نشدند. یعنی ژنوتیپ‌های متفاوت عکس‌العمل یکسانی را در مکان‌ها و سال‌های مختلف داشتند. در حالی که اثر متقابل سال×مکان و سال ×مکان× ژنوتیپ معنی‌دار شدند. این مسئله اهمیت اثرمتقابل سال × مکان را بر روی معنی‌دار شدن اثر متقابل سه جانبه نشان داد. پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ‌ها با استفاده از شش روش مختلف شامل واریانس و ضریب تغییرات محیطی (پارامتر 1)، ضریب رگرسیون میانگین عملکرد به شاخص محیطی (پارامتر 2)، واریانس انحراف از خط رگرسیون (پارامتر 3) و واریانس و ضریب تغییرات درون ‌مکانی (پارامتر 4) تعیین‌گردید. نتایج حاصل از این روش‌ها کم ‌و بیش متفاوت بود ولی در تمام روش‌ها ژنوتیپ‌های 7604 و 7606 به ترتیب با متوسط عملکرد 331/4 و 313/4 تن در هکتار علاوه بر شاهد خزر و نعمت، به دلیل داشتن واریانس ((S2i و ضریب تغییرات محیطی (CVi) و واریانس درون مکانی (MSy/p) کمتر، دارا بودن ضریب خط رگرسیون (bi) معادل یک و هم‌چنین واریانس انحراف از خط رگرسیون ((S2di کم و غیرمعنی‌دار ، به عنوان ژنوتیپ‌های پایدار شناخته شدند. در نتیجه این ژنوتیپ‌ها با توجه به داشتن میانگین عملکرد دانه بیشتر از شاهد خزر و خصوصیات کیفیت پخت و تبدیل مناسب به عنوان ژنوتیپ‌های جدید انتخاب شدند.